Hver gætir varðanna?

Gögn sem til­heyrðu rann­sókn­ar­mál­um sér­staks sak­sókn­ara hafa borist einkaaðilum í hend­ur. Þar á meðal eru sím­hler­an­ir, upp­tök­ur og ljós­mynd­ir sem voru fengn­ar með beit­ingu rík­is­valds­ins. Í ein­hverj­um til­vik­um virðist lög­reglu­vald jafn­vel hafa verið fram­selt til ut­anaðkom­andi aðila. Málið snýr ekki að ein­stök­um atriðum held­ur kerf­is­læg­um vanda. Vanda sem snýst um traust. Vanda sem snýst um hvort við séum til­bú­in að horf­ast í augu við hvernig rík­is­valdið nýtti vald­heim­ild­ir sín­ar í kjöl­far hruns­ins.

Þetta eitt og sér kall­ar á djúpa yf­ir­ferð, en sú yf­ir­ferð hef­ur enn ekki átt sér stað á heild­stæðan hátt.

Í stað þess að taka frum­kvæði hef­ur dóms­málaráðherra vísað í stofn­an­ir sem voru sjálf­ar hluti af því kerfi sem fram­kvæmdi þess­ar aðgerðir, án þess að fjalla um nauðsyn þess að yf­ir­fara kerfið í heild. Með þeim hætti verður traust ekki end­ur­heimt. Þvert á móti grafa slík viðbrögð und­an trausti borg­ar­anna til þeirra sem eiga að standa vörð um lög og rétt.

Það er ekki virðing­ar­leysi gagn­vart kerf­inu að krefjast út­tekt­ar. Það er nauðsyn­legt skref í átt að heil­brigðara rétt­ar­ríki. Og ef við, sem sitj­um á Alþingi, gríp­um ekki til aðgerða í slík­um mál­um, þá er spurn­ing­in ekki leng­ur hvað gerðist held­ur hver bar ábyrgð á því að ekk­ert var gert.

Þess vegna hef ég lagt fram þings­álykt­un­ar­til­lögu um að sett verði á fót rann­sókn­ar­nefnd sem fari ofan í saum­ana á störf­um embætt­is sér­staks sak­sókn­ara. Ekki til þess að end­ur­skrifa sög­una, held­ur til að skilja hana og læra af henni. Það er eng­inn hags­munaaðili of stór eða of heil­ag­ur til að þurfa að stand­ast lög og rétt.

Þegar ráðherra bregst við gagn­rýni með því að tala um stjórn­mála­flokk­ana frek­ar en mál­efnið sjálft, þá sýn­ir það skort á dýpt í umræðunni. Rétt­ar­kerfið á að vera hafið yfir flokkapóli­tík. Þetta mál snýst ekki um Sjálf­stæðis­flokk­inn. Þetta snýst um rétt­inn til rétt­látr­ar málsmeðferðar, um traust al­menn­ings á kerf­inu og um hvort við get­um treyst því að þeir sem fara með vald geri það inn­an ramma lag­anna.

Þess vegna á þetta að vera sam­eig­in­legt verk­efni alls þings­ins. Ekki verk­efni full­trúa ein­stakra hags­muna, held­ur kjör­inna full­trúa þjóðar sem vill lifa í sam­fé­lagi þar sem rétt­ar­ríkið gild­ir. Með því að samþykkja til­lögu um rann­sókn­ar­nefnd sýn­ir þing­heim­ur í verki að Alþingi læt­ur sig varða hvernig valdi er beitt, hvernig rétt­ur ein­stak­linga er virt­ur og hvernig trú­verðug­leiki stjórn­kerf­is­ins er end­ur­heimt­ur þegar brot eru uppi á borðum.

Við verj­um ekki aðeins þá sem urðu fyr­ir aðgerðum rík­is­ins. Við verj­um líka stofn­an­irn­ar sjálf­ar, með því að bregðast við af yf­ir­veg­un og ábyrgð þegar á þær fell­ur skuggi. Þannig byggj­um við upp traust. Þannig fær­um við rétt­ar­rík­inu þann virðing­arsess sem það á skilið.

Þetta mál snýst ekki um fortíðina. Þetta snýst um framtíðina. Og um hvort við trú­um því enn að rétt­ar­ríki skipti máli.

Svarið við spurn­ing­unni „Hver gæt­ir varðanna?“ get­ur ekki verið: „Verðirn­ir sjálf­ir.“ Það verður að vera óháður aðili sem nýt­ur trausts borg­ar­anna. Það verður að vera sá sem get­ur rann­sakað kerfið með trú­verðugum hætti. Þannig stönd­um við best vörð um rétt­indi borg­ar­anna.

Guðrún Hafsteinsdóttir
formaður Sjálf­stæðis­flokks­ins


Greinin birtist í Morgunblaðinu 22. maí 2025